အေသာကမင္းႀကီးးမတုိင္မီ အိႏၵိယသာသနာ ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈ အေျခ အေန

ဗုဒၶသာသန ၂၅၀၀-ေက်ာ္တုိင္ေအာင္ ရွည္လ်ားစြာ ျဖတ္သန္းလာခဲ့ေသာ ကာလ တစ္ေလ်ာက္တြင္ သာသနာ့၀န္ေဆာင္ ရဟန္းေတာ္မ်ားအတြက္ အခက္ခဲဆုံးေသာ အခ်ိန္ ကာလကုိ ေဖၚျပရမည္ဆုိလ်င္ ဘုရင္အဇာတသတ္အလြန္ ေနာက္ပုိင္းႏွင့္ အေသာကဘု ရင္ၾကီး ဗုဒၶဘာသာကုိ ကုိးကြယ္ယုံၾကည္မႈမရိွေသးေသာကာလကုိ ေဖၚျပရမည္ျဖစ္သည္။
အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ျမတ္စြာဘုရား ေဟာၾကားေတာ္မူခဲ့ေသာ တရားေတာ္မ်ားကုိ ေပထက္အကၡရာမတင္ရေသးေသာ ထုိကာလ၌ ႏုိင္ငံေရးအေျဖအေနအရေသာ္လည္း ေကာင္း၊ အျခားဘာသာမ်ား ၀င္ေရာက္ထုိးေဖာက္လာေနမႈအရေသာ္လည္းေကာင္း၊ အား ၿပိဳင္ေနၾကေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ထုိအခက္ခဲကာလအတြင္း ဗုဒၶဘာသာကုိ ိဆရာတကာ လက္တဲြၿပီး သာသနာျပဳခ်ီးေျမာက္လာခဲ့ၾကေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ ဘုရင္မ်ားအ ေၾကာင္းကုိ စာေရးသူလက္လွမ္းမွီသေလာက္ စုစည္းတင္ျပပါမည္။

ဥဒါယီဘဒၵဘုရင္
ျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺာန္ျပဳၿပီးေနာက္ပုိင္း မဂဓဘုရင္အဇာတသတ္သည္ ပထမသ ဂၤါယနာတင္ ဒါယကာျဖစ္လာေအာင္ထိ အိႏၵိယ၌ဗုဒၶဘာသာကုိအဓိက ေထာက္ပ့ံေသာ ဘုရင္တစ္ပါး ျဖစ္ခဲ့သည္။ ဘုရင္အဇာတသတ္ကုိ ဆက္ခံေသာဘုရင္သည္ ဥဒါယီဘဒၵေခၚ ဘုရင္ဥဒါယီ (၄၆၁-၄၄၅ ဘီစီ) ပင္ျဖစ္သည္။ သူသည္ နန္းမတက္မီ စမၸာျပည္တြင္ ဘုရင္ ခံျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိဘုရင္သည္ ဂဂၤါျမစ္ကမ္းေပၚတြင္ ကုသုမာပူရ ဟုေေခၚေသာ ၿမိဳ႕ေတာ္ အသစ္တစ္ခုကုိ တည္ေဆာက္ခဲ့သည္။ ထုိၿမိဳ႕သည္ ေနာက္တြင္ ပါဋလိပုတၱ ၿမိဳ႕ဟူ၍ ထင္ ရွားလာသည္။
သူ၏နန္းစံသက္သည္ တစ္ဆယ့္ေျခာက္ႏွစ္ၾကာခဲ့သည္။ သူသည္ ဗုဒၶဘာ သာကုိ ၾကည္ညိဳေသာဘုရင္တစ္ပါး ျဖစ္ျပီး ႏုိင္ငံေတာ္၌ ဗုဒၶဘာသာ ထြန္းကားလာရန္ မ်ားစြာ စြမ္းေဆာင္ခဲ့သည္။ ဗုဒၶဘာသာတရားေတာ္ကုိ သူ၏ႏုိင္ငံတြင္းသာမက ျပင္ပႏုိင္ငံ မ်ားတြင္လည္းျပန္႔ပြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ သူ႔ဘ၀တစ္သက္တာကာလ ဘာသာ ေရး ဆုိင္ရာေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားက သူသည္ ဘာသာတရားကုိင္းရႈိင္းေသာ ဘုရင္တစ္ပါး ျဖစ္ေၾကာင္းကုိ အထင္အရွားသက္ေသျပေနသည္။

မုႏၵဘုရင္
ပူရမ္က်မ္းမ်ားက ဥဒါယီဘဒၵအား ဆက္ခံေသာဘုရင္မ်ားကုိ နႏၵိ၀ရဓနႏွင့္ မဟာန ႏၵိ ဟူ၍ ဘုရင္းႏွစ္ပါးကုိညြန္းဆုိပါသည္။ ဂ်ိမ္း က်မ္းစာမ်ား၌ မဟာနႏၵိတြင္ နန္လ်ာသားသၼီး မရိွဟူ၍ ေပၚျပပါသည္။ ဗုဒၶစာေပတြင္ ဘုရင္ဥဒါယီဘဒၵေနာက္ နန္းတက္ေသာဘုရင္သုံးပါး ၏ အမည္ကုိ ေဖာ္ျပပါသည္။ ၄င္းတုိ႔မွာ အႏုရုဒၶါ၊ မုႏၵ၊ နာဂဒါသ ဘုရင္မ်ားပင္ျဖစ္ၾကသည္။ ဒိဗ်ာ၀ဒနက်မ္းတြင္ ဘုရင္ဥဒါယီဘဒၵ၏ သားသည္ ဘုရင္မုႏၵျဖစ္သည္ဟုပင္ ညြန္းဆုိပါ သည္။ ဘုရင္အႏုရုဒၶါသည္ မဂဓထီးနန္းကုိအုပ္ခ်ဳပ္ေသာကာလမွာ အလြန္တုိးေတာင္း သည္ဟု ဆုိျခင္းမွာ ျဖစ္ႏုိင္ဖြယ္ရိွသည္။
အဂၤုတၱရနိကာယ္တြင္ ဘုရင္မုႏၵသည္ သူ၏ မိဘု ရားနတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ အလြန္ပူေဆြးေသာကေရာက္ျပီး မိဖုရား၏ အေလာင္းကုိပင္ မီးသၿဂႌိဳဟ္ခြင့္မျပဳဟု ေဖၚျပထားပါသည္။ ထုိအခါပါဋလိပုတ္အနီး ကုကၠဳဋာရာမေက်ာင္း၌ သီတင္းသုံးေနေသာ အရွင္နာရဒမေထရ္ႏွင့္ေတြ႕ၿပီး၊ ထုိမေထရ္က ျပဳျပင္စီရင္ထားေသာ ေလာကီအရာ၀တၳဳမွန္သမွ်သည္ မၿမဲျခင္းသေဘာရိွေၾကာင္း တရားေဟာၾကားသည့္အခါမွ သာ မိဖုရားအေလာင္းကုိ မီးသၿဂႌဴဟ္ခြင့္ျပဳလုိက္သည္ဟု ဆုိပါသည္။ ထုိမေထရ္၏တရား ေတာ္ေၾကာင့္လည္း ဗုဒၶဘာသာသည္ ဘုရင္ၾကီးႏွင့္ တုိင္းသူျပည္သားမ်ားအေပၚ လႊမ္းၿခံဳ သြားပါေတာ့သည္။

နာဂဒါသဘုရင္
နာဂဒါသဘုရင္သည္ ဖခင္ မုႏၵဘုရင္ကုိ သတ္ကာ မဂဓထီးနန္းကုိသိမ္းပုိက္ၿပီး ဘုရင္ျဖစ္လာသည္ဟု သိရသည္။ ဘုရင္ဗိဗၼိသာရ တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ ဟရယင္က နန္းဆက္၏ ေနာက္ဆုံးဘုရင္အေနျဖင့္ ဤဘုရင္ကုိမွတ္ယူၾကသည္။ သူ႕သားလက္ထက္ ၌ သူ႕ႏုိင္္ငံေတာ္အတြင္း ဗုဒၶဘာသာစည္ပင္တုိးတက္မႈကုိမူ မေတြ႔ရေပ။

သီသုနာဂ သုိ႔ မဟုတ္ သုသုနာဂ မင္းဆက္
သီသုနာဂ သုိ႔မဟုတ္ သုသုနာဂ(၄၁၃-၃၉၅ ဘီစီ) သည္ မဂဓႏုိင္ငံေတာ္၏ စြမ္းရည္ ရိွေသာ ၀န္ၾကီးတစ္ေယာက္ျဖစ္သည္။ ဘုရင္နာဂဒါသကေနာက္ထီးနန္းဆက္ခံ ေသာဘုရင္လညး္ျဖစ္သည္။ ဘုရင္နာဂဒါသကသည္ အဖကိုသတ္ရဲေလာက္ေအာင္ လူမဆန္မႈမ်ား၊ သူ႕ျပည္သူမ်ားအေပၚ ႏွိပ္စက္ညွင္းပန္မႈမ်ားေၾကာင့္၊ နန္းေတာ္မွ ေမာင္း ထုတ္ျခင္းခံရသည္။ ထုိအေျခအေနတြင္ သီသုနာဂ၀န္ၾကီးသည္ သူ၏မင္းဆက္ကုိ တည္ထာင္လုိေလသည္။ သီသုနာဂသည္ ေ၀သာလီမွ လိစၦ၀ီရာဇာတစ္ေယာက္၏ သားျဖစ္ၿပီး၊ သူ႕မိိခင္မွာ ျပည္တန္ဆာမ တစ္ေယာက္ျဖစ္သည္ဟုဆုိ၏။
သုိ႔ေသာ္လည္း သူ႕ကုိ၀န္ၾကီးတစ္ေယာက္က ေကာက္ယူေမြးစားခဲ့ေသာေၾကာင့္ ၀န္ၾကီးတစ္ေယာက္၏ သားဟုသာသိၾကသည္။ သူသည္ ဗာရာဏသီ၌ မာဂဓဘုရင္းလည္းျဖစ္ခဲ့ေသးသည္။ မာလာလကၤာရ၀တၳဳတြင္ သူ၏ၿမိဳ႕ေတာ္သည္ ေ၀သာလီျဖစ္သည္ဟုေဖၚျပထားသည္။ သူသည္ ဘုရင္စ႑ပေဇၨာတကုိ အႏုိင္တုိက္ၿပီးေနာက္ အ၀ႏၱိျပည္ကုိသိမ္းပုိက္ခဲ့သည္သာ မက၊ ေကာသလႏွင့္ ္၀ႆႏုိင္ငံေတာ္မ်ားသည္လည္း သူ႕လက္ေအာက္သုိ႕ က်ေရာက္ သည္ဟု ဆုိၾကသည္။ ဤဘုရင္လက္ထက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာ စည္ပင္ထြန္းကားသည္ကုိ မေတြ႔ရေပ။

ကာလာေသာဘုရင္
ကာလာေသာက (၃၉၅-၃၆၇ ဘီစီ) ဘုရင္သည္ သီသုနာဂဘုရင္၏ သားပင္ ျဖစ္ သည္။ သူ႕ဖခင္လြန္ၿပီးေနာက္ မဂဓထီးနန္းကုိ ဆက္ခဲ့သည္ံ။ ကာလာေသာကဘုရင္၏ၿမိဳ႕ ေတာ္သည္ ပါဋလိပုတ္ ျဖစ္သည္။ ကာလာေသာကမင္းၾကီး၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈသည္ ဗုဒၶဘာသာ သမို္င္းတြင္ အလြန္အေရးပါခဲ့သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေတာ္ ျမတ္စြာဘုရား ပရိနိဗၺာန္ျပဳျပီ ေနာက္ ႏွစ္တစရာအၾကာမွာ ၀ဇၨီရဟန္းေတာ္အခ်ဳိ႕၏ ေျပာင္ေျပာင္ ္တင္းတင္းေတာင္းဆုိ လာေသာ ၀ိနည္းေတာ္ႏွင့္မညီညြတ္ေသာ အခ်က္ဆယ္ခ်က္ပါ အက်င့္မ်ားကုိ ႏွိမ္ႏွင္းဖုိ႔ရန္ ေ၀သာလီမွာ က်င္းပေသာ ဒုတိယသဂၤါယနာႏွင့္ဆက္စပ္ေနေသာေၾကာင့္ပင္ျဖစ္ေပသည္။ အရွင္ယသမေထရ္၏ ဦးေဆာင္မႈျဖင့္မ်ားစြာေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ထုိ၀ိနည္းေတာ္ ႏွင့္မညီညြတ္ေသာ အက်င့္မ်ားကုိဆန္႔က်င္ခဲ့ၾကသည္။ ဤကိစၥတြင္ ရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ ကာလာေသာကမင္းၾကီး၏ အကူအညီကုိလုိအပ္သည္။ ဘုရင္သည္ ဤသံဃာယနာပဲြ တြင္ပါ၀င္လာခဲ့ၿပီး၊ အရွင္ယသမေထရ္ဦးေဆာင္ေသာရဟန္းေတာ္မ်ားႏွင့္ ေ၀သာလီရဟန္ မ်ားအၾကား ပဋိပကၡမ်ားကုိေျဖရွင္းဖုိ႔ရန္ အဓိကအခန္းခ႑မွ ပါ၀င္ခဲ့သည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ အ ျငင္းပြားမႈမ်ားကုိ ေျဖရွင္းဖုိ႔ရန္ႏွင့္ေ၀သာလီရဟန္းမ်ား၏ ၀ိနည္းေတာ္ဆုိရာ အခ်က္ဆယ္ ခ်က္ကုိ ေဆြးေႏြးဖုိ႔ရန္ မဟာနာယကဆရာေတာ္ အရွင္ေရ၀တ၏ၾသ၀ါဒႏွင့္အညီ ဒုတိယ သဂၤါယနာတင္ပဲြေတာ္ကုိ ကာလာေသာကမင္းၾကီး၏ အေထာက္အပံ့ျဖင့္ က်င္းပခဲ့သည္။ ထုိပဲြေတာ္တြင္ အခ်ိန္ၾကာျမင့္စြာ အေျခအတင္ေဆြးေႏြးၾကၿပီးေနာက္ သဂၤါယနာတင္ရ ဟန္းေတာ္မ်ားက ခြင့္မျပဳႏုိင္ေသာ တရားမ၀င္ေသာ ထုိအခ်က္ဆယ္ခ်က္ကုိ ဆန္႔က်င္ဆုံး ျဖတ္ခဲ့ၾကသည္။
သုိ႔ေသာ္လည္း ထုိသဂၤါယနာတင္ရဟန္းေတာ္မ်ား၏ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ကုိ ေ၀ သာလီရဟန္းမ်ားက လက္မခံခဲ့ၾကေပ။ ဤသုိ႔ျဖင့္ တစ္ဖက္ႏွင့္တစ္ဖက္ သေဘာတူညီမႈ မရရိွဘဲ ၀ိ၀ါဒကဲြျပားခဲ့ၾကသည္။ ထုိေ၀သာလီရဟန္းမ်ားသည္သံဌာအဖဲြ႕အစည္းကုိစြန္႔ခြါ ၿပီး ၊ သူတုိ႔ကုိသူတုိ႔ မဟာသံဃိကဟုေခၚေသာ သံဃအဖဲြ႕အစည္းသစ္တစ္ခုကုိလည္း တည္ေထာင္ခဲ့ၾကသည္။ ၿပီးေနာက္ မဟာသံဃက သုိ႔မဟုတ္ မဟာသံဂီတိဟူ၍ေခၚေသာ ေနာက္ထပ္စင္ၿပိဳင္သံဃာယနာတစ္ခုကုိလည္း ထုိေ၀သာလီရဟန္းမ်ားကပင္လွ်င္ ဦးေဆာင္ကာ က်င္းပခဲ့ၾကသည္။ ထုိသဂၤါယနာတြင္ ရဟန္းတစ္ေထာင္ခန္႔ပါ၀င္ခဲ့သည္ဟု သိရသည္။
အက်ဳိးဆက္အေနျဖင့္ ဒုတိယသဂၤါယနာအၿပီးတြင္ သံဃာ့အဖဲြ႕အစည္း၌ အုပ္စုႏွစ္ ခု ေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။ ျမတ္စြာဘုရားပညတ္ေတာ္မူခဲ့သည့္အတို္င္း ျပင္ဆင္ျခငး္၊ ထုတ္ ပယ္ျခင္း၊ ျဖည့္စြက္ျခင္းမျပဳဘဲ သဂၤါယနာတင္လုိၾကေသာ ရဟန္းေတာ္မ်ားကတစ္ဖက္၊ ျမတ္စြာဘုရားထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ ၀ိနည္းစည္းကမ္းေတာ္မ်ားကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲလုုိေသာ ရဟန္းမ်ားက တစ္ဘက္ဟူ၍ အုပ္စုုႏွစ္ခုေပၚလာခဲ့သည္။ ေ၀သာလီရဟန္းမ်ားက ၀ိနည္းေတာ္၏ တင္းက်ပ္ေသာ စည္းကမ္းမ်ားကုိျပဳျပင္လုိၾကသည္။
ထုိရဟန္းမ်ားသည္ သာသနာေတာ္၌ သက္ေတာင့္သက္သာ ေနလုိၾကသည္။ ေကာသမၻီ၊ ပါ၀ါ၊ အ၀ႏၱိျပည္မ်ား မွ ရဟန္းေတာ္မ်ားက ျမတ္စြာဘုရားကုိယ္တုိင္ပညတ္ေတာ္မူခဲ့ေသာ ၀ိနည္းေတာ္မ်ား တြင္ မည္သည့္အေလ်ာ့အတင္း ျပဳလုပ္မႈကုိမွ်မလုိလားၾကေပ။ ထုိျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈကုိ ထုိရဟန္းေတာ္မ်ားဆန္႔က်င္ၾကသည္။ ရွစ္လၾကာက်င္းပေသာ ထုိသဂၤါယနာတင္ပဲြေတာ္ တြင္ ရဟန္းေတာ္ေပါင္း (၇၀၀)ေလာက္ၾကြေရာက္ိခဲ့ၾကသည္။ ဤအခ်က္သည္ ကာလာ ေသာကမင္းၾကီး၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈကာလတြင္ ဗုဒၶသာသနာ စည္ပင္ျပန္႔ပြားေသာ အေျခအေန ကုိ ျပေနေပသည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း ထုိသဂၤါယနာတင္ပဲြအၿပီးတြင္ သံဃာ့အဖဲြ႔အစည္း၌ ပထမဆုံးသံဃဂုိဏ္းခဲြမႈ မေရွာင္မလဲြသာ ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ထုိအခ်ိန္ေနာက္ပုိင္း၌ သံဃာ့ဂုိဏ္းကဲြေပါင္း ဆယ့္ရွစ္ခုထက္မနည္း ရိွခဲ့သည္ဟု သိရသည္။ ေထရ၀ါဒတြင္လည္း ဂုိဏ္းကဲြငယ္ေပါင္း တစ္ဆယ့္တစ္ခုေလာက္ျဖာထြက္လာသည္။
သုိ႔ေသာ္လည္း ထုိဂုိဏ္း ကြဲငယ္မ်ားသည္ ေထရ၀ါဒပုံစံမ်ားအတုိင္းသာ ဆက္လက္ေနထုိင္က်င့္သုံးသြားခဲ့ၾကသည္။ ထုိသံဃာ့ဂုိဏ္းမ်ားသည္ ယခုျမန္မာျပည္တြင္ သုဓမၼာ၊ ေရႊက်င္ စသည္ျဖင့္ ကဲြျပားသလုိ မ်ဳိးျဖစ္သည္ဟု ယူဆရသည္။ ထုိဂုိဏ္းကဲြ ဆယ့္တစ္ခု၏ အမည္မ်ားမွာ ေအာက္ပါအတုိင္း ျဖစ္သည္။ (Mahisasaka) မဟီသာသက၊ (Dharmagupta)ဓမၼဂုပတ၊ (Sarastivada) သရ၀သတိ၀ါဒ၊ (Kasyapiya) ကာသွ်ပိယ၊ (Haimavata) ဟိမ၀တ၊ (Sankrantika (Sautrantika) and Suttavada) သကၤရႏၱိကႏွင့္ သုတၱႏၱိက၀ါဒ၊ (Vatsiputriya) ၀ိသတိ ပူႀတိယ၊ (Sammitiya) သမၼိတိယ၊ (Dharmottariya) ဓေမၼတၱရိယ၊ (Bhadrayaniya) ဘျဒယာနိယ ႏွင့္ (Sannagarika or Channagarika) သညာဂါရိက တုိ႔ပင္ျဖစ္ပါသည္။
မဟာသံဃိကဂုိဏ္းတြင္မႈ ဂုိဏ္းကဲြႏွစ္ခုေပၚထြက္လာခဲ့ၿပီး တျဖည္းျဖည္းေထရ၀ါဒ အစဥ္အလာမ်ားကုိစြန္႔လြတ္ကာ မဟာယာနဂုိဏ္းေပၚထြက္လာရန္ လမ္းဖြင့္ေပးသလုိ ျဖစ္သြားခဲ့သည္။ ထုိဂုိဏ္းႏွစ္ဂုိဏ္းမွာ (Gokulika) ေဂါကူလိက၊ (Pannattivada ‘Prajna- ptivada’) ပညာတိ၀ါဒ၊ (Bahusrutiya) ဗဟုသရူတိယ၊ (Cetiyavada ‘Caityika’) ေစတိယ၀ါဒ၊ (Ekavyavaharikas) ဧကဗ်ာ၀ဟရိက၊ (Purvasaila)ပူရ၀ေသလႏွင့္ (Aparassila) အပရေသလ တုိပင္ျဖစ္ၾကသည္။ အစပထမ၌ ထုိဂုိဏ္း၀င္ရဟန္းမ်ားသည္ ေထရ၀ါဒ အယူအဆမ်ားအတုိင္း လုိက္နာခဲ့ၾကၿပီး၊ အခ်ိန္ၾကာလာသည္ႏွင့္အမွ် တျဖည္း ျဖည္း ထုိအယူ၀ါဒမ်ားကုိ စြန္႔လာခဲ့ၾကကာ ေနာက္ဆုံး၌ မဟာယာန၀ါဒီဆီသုိ႔ယုိင္းယုိင္ သြားခဲ့ၾကသည္။
(Sarvastivadins) သရ၀သတိ၀ါဒီမ်ားသည္ ဘီစီသုံးရာစု၏ပထမပုိင္း၌ ေပၚေပါက္လာခဲ့ၾကသည္ဟု မွတ္တမ္းမ်ား၌ဆုိသည္၊ ယင္းေနာက္ပုိင္းတြင္ (Vatsiputriy -as) ၀သတိပူႀတိယ၀ါဒီမ်ား၊ (Sammitiyas) သမၼိတိယမ်ား၊ (Sannagarika) သညာဂါရိက ၀ါဒီမ်ား အစရိွသျဖင့္ အစဥ္အတုိ္င္း အိႏၵိယဗုဒၶဘာသသမုိင္း၌ တည္ရိွလာခဲ့ၾကသည္။ (Dharmaguptas) ဓမၼဂုပတ၀ါဒီမ်ား (Kasyapiyas) ကာသွ်ပိယ၀ါဒီမ်ားႏွင့္ (Sankrantikas) သကၤရႏၱိက ၀ါဒီမ်ားသည္ ဘီစိီသုံးရာစု အဆုံးပုိင္းမွ ေပၚေပါက္လာခဲ့ၾက သည္ဟု မွတ္တမ္းမ်ား၌ဆုိသည္။ ဘီစီႏွစ္ရာစုတြင္ (Ekavyavaharikas) ဧကဗ်ာ၀ဟရိက ၀ါဒီမ်ား၊ (Lokottaravadins) ေလာကုတၱရာ၀ါဒီမ်ား၊ (Gokulika) ေဂါကူူလိက၀ါဒီမ်ား၊ (Pannattivadas ‘Prajnaptivadas”) ပညာတိ၀ါဒီမ်ား၊ ေပၚေပါက္လာသည္ကုိေတြ႕ျမင္ၾက ရသည္၊ (Cetiyavadas ‘Caityikas’) ေစတိယ၀ါဒီမ်ား၊ (Purvasaila) ပူရ၀သာလ၀ါဒီ မ်ားမွာမူကား ဘီစီႏွစ္ရာစုႏွစ္၏ အဆုံးပုိင္မွာမွ ျဖစ္သည္ဟု မွတ္တမ္းမ်ား ကဆုိသည္။
သူရေသနဘုရင္ (Surasena)
သူရေသနဘုရင္သည္ (၁၇)ႏွစ္ၾကာေအာင္ အုပ္ခ်ဳပ္ခဲ့သည္။ သူ႕ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း ဗုဒၶဘာသာသည္ သူ၏ေထာက္ပ့ံမႈျဖင့္ မ်ားစြာတုိးတက္ခဲ့သည္။ အရပ္ေလးမ်က္ႏွာမွ ဗုဒၶဘာသာရဟန္းေတာ္မ်ားသည္ သူ႕အလႈအဒါန္းမ်ားကုိ ႏွစ္ေပါင္းသုံးဆယ္ေလာက္ ခံယူ ေတာ္မူခဲ့ၾကသည္။ ကမၻာတ၀ွမ္းတည္ထားကုိးကြယ္ၾကေသာ သာသနာ့အေဆာက္အဦး မ်ား၏ လုိအပ္ခ်က္မ်ားစြာကုိပင္ သူလွဴဒါန္းခဲ့သည္ဟုသိရသည္။
နႏၵမင္းဆက္
သူရေသနဘုရင္၏ သားေတာ္တစ္ေယာက္ျဖစ္ေသာ ဘုရင္နႏၵသည္ ဖခမည္းေတာ္ နတ္ရြာစံၿပီး ေနာက္ပုိင္းထီးနန္းကုိသိမ္းပုိက္စုိးစံခဲ့သည္။ သူသည္နႏၵမင္းဆက္ကုိထူေထာင္ သူျဖစ္သည္။
သူရေသနဘုရင္နတ္ရြာစံၿပီးေနာက္ ထုိဘုရင္တည္ေထာင္ခဲ့ေသာ မင္းဆက္လည္း အဆုံးသတ္သြားခဲ့ရသည္။ ဘုရင္နႏၵကုိအဆုံးအစမရိွေသာ တုိုင္းႏုိင္ငံေတာ္ (ဘီစီ-၃၆၄) ကုိပုိင္ဆုိင္သူ၊ သုိ႕မဟုတ္ ၾကီးက်ယ္မ်ားျပားေသာ ဓနဥစၥာကုိပုိင္ဆုိင္သူအျဖစ္ ပူရာဏ္ က်မ္းက ေဖာ္ျပထားသည္။ သူသည္ ကာသိ၊ ပဥၥလ၊ ကုရု၊ မိတၳိလာစေသာ ယင္းအခ်ိန္က ကုိယ္ပုိင္ဘုရင္မ်ားျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေနၾကေသာ ႏုိင္ငံမ်ားစြာကုိ သိမ္းယူခဲ့ၿပီး၊ သူ၏ၾသဇာ ေအာက္သုိ႔ သြတ္သြင္းခဲ့သည္။
ဘုရင္နႏၵသည္ ဗုဒၶဘာသာျပန္႔ပြားေရး၌ တန္ဖုိးရိွေသာ အေထာက္အပံ့မ်ားကုိေပးခဲ့သည္။ သူသည္ကာသိတုိင္းမွ ရဟန္းေတာ္မ်ားကုိ ႏွစ္ေပါင္း မ်ားစြာေထာက္ပံ့လွဴဒါန္းခဲ့သည္။ သူ၏ဆရာသည္ ကလ်ာဏမိၾတ ဟုသိရသည္။ ထုိရ ဟန္းေတာ္အေၾကံေပးခ်က္မ်ားအရ ထုိဘုရင္သည္ မ်ားစြာေသာေကာင္းမႈ ကုသိုလ္မ်ားကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ သူသည္ ဗုဒၶ၏ ဓာတ္ေတာ္ ေမြေတာ္မ်ားႏွင့္ တည္ထားကုိးကြယ္ထားေသာ ေစတီေတာ္မ်ားအတြက္ မ်ားစြာေသာ အလွဴအတန္းမ်ားကုိ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ ထုိဘုရင္သည္ ဘာသာတရားကုိင္ရႈိင္းေသာ ဘုရင္တစ္ပါးျဖစ္ၿပီး၊ သူ႔ႏုိင္ငံေတာ္အတြင္း ဗုဒၶဘာသာ တုိးတက္ႀကီးပြါးလာေအာင္ မ်ားစြာအေထာက္အကူျပဳခဲ့သည္။ ဗုဒၶဘာသာရဟန္းေတာ္မ်ား ကုိလည္း မ်ားစြာလွဴဒါန္းေထာက္ပ့ံေပးခဲ့သည္။ သူသည္ပါဋလိပုတ္ေန ရဟန္းေတာ္မ်ားကုိ အသက္ထက္ဆုံး ပစၥည္းေလးပါးေထာက္ပ့ံေပးခဲ့သည္ ဟုသိရသည္။
ထုိနႏၵဘုရင္ကြယ္ လြန္ၿပီးေနာက္ သူ႔ထီးနန္းအရိုက္အရာကုိ သူ႔၏သားရွစ္ေယာက္က တစ္ေယာက္ၿပီးတစ္ ေယာက္ဆက္ခံသည္ဟုသိရသည္။ ေနာက္ဆုံးနႏၵမင္းဆက္ ဘုရင္၏အမည္သည္ ဒါနနႏၵ ဟုသိရၿပီး ထုိဘုရင္းကုိတုိင္းသူျပည္သားမ်ားက ၾကည္ၫိုေလးစားမႈ နည္းၾကသည္ဟုသိရ သည္။ သုိ႔ေသာ္ မည္သည့္အေၾကာင္းေၾကာင့္ ျပည္သူမ်ားမႏွစ္သက္ၾကသနည္း ဆုိသည္ ကုိေတာ့ ေဖၚျပမထားေပ။ ေနာက္ဆုံးမွာကား သူ၏တုိင္းသူျပည္သားမ်ားက သူ႔ကုိေတာ္ လွန္ပုန္ကန္ခဲ့ၾကသည္။
ထုိအခ်ိန္၌ ေမာရိယ မ်ဳိးႏြယ္၀င္ျဖစ္ေသာ စႃႏၵဂုပတသည္ဆာနက် (Channakya) ေခၚ ေကာတိလ် (Kautil-y)၏ အကူအညီႏွင့္ ဟိမ၀တ္ကူတ (Himavatk- uta) ဘုရင္၏အကူအညီမ်ားကုိ ယူကာနႏၵမင္းဆက္ကုိ ျဖဳတ္ခ်ခဲ့သည္။ ၁၂-ႏွစ္ၾကာ မဂဓ ၏ထီနန္းကုိ စုိးစံခဲ့ေသာ နႏၵမင္းဆက္ ရွစ္ဆက္၏ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအတြင္း ဗုဒၶဘာသာ တုိးတက္ မႈႏွင့္ ပတ္သက္၍ မည္သည့္မွတ္တမ္းမွတ္ရာမ်ားတြင္မွ ႀကီးႀကီးမားမား မေတြ႔ရိွရေပ။ ထုိ အခ်ိန္မွစ၍ ဗုဒၶဘာသာအတြက္ အလြန္တရာ ေက်းဇူးမ်ားမည့္ အေသာကဘုရင္၏ မင္း ဆက္ျဖစ္ေသာ ေမာရယမင္းဆက္ အုပ္ခ်ဳပ္လာခဲ့ေပသည္။
ဦးစရိယ M.A
References;
(1) The Rise and Decline of Buddhism in India by kanai Lal Hazra
(2) Discovery of India by Jawaharlal Ne-hru
(3) Ancient Indian History by R.C Maju-da
(4) Ancient and Medieval Indian History by Delhi University
(5) History of Ancient India by Rama Shankar Tripathi
(6) ေထရ၀ါဒႏွင့္ပတ္သက္ေသာ မွတ္ခ်က္မ်ား၊ နႏၵာသိန္းဇံ
မွတ္ခ်က္။ ။ ဤေဆာင္းပါးကို “ဦးစျႏၵမဏိေက်ာင္းသားမ်ား သာေရးနာေရးအသင္း (UCMSWT)” မွ ဓမၼဒါနအျဖစ္ ထုတ္ေဝျဖန္႔ခ်ိေသာ ” မဇၥ်ိမတံခြန္ မဂၢဇင္း” “အမွတ္စဥ္ (၁)”မွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။